عقیل بن ابی‌طالب

عقیل بن ابی‌طالب

مشخصات فردی
نام کامل	عقیل بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب
کنیه	ابویزید
زادروز	ده سال بعد از عام الفیل
زادگاه	مکه
محل زندگی	مکه، مدینه
مهاجر/انصار	مهاجر
نسب/قبیله	قریش
خویشاوندان	ابوطالب، امام علی (ع)
درگذشت	دوران حکومت معاویه، مدینه
مدفن	بقیع
مشخصات دینی
زمان اسلام آوردن	بعد از جنگ بدر
حضور در جنگ‌ها	جنگ موته، غزوه حنین
هجرت به	مدینه
دلیل شهرت	برادر امیرالمؤمنین(ع) و پدر مسلم
نقش‌های برجسته	نسب‌شناس بزرگ قریش

عقیل بن ابی‌طالب از صحابه پیامبر(ص)، برادر امیرالمؤمنین(ع) و پدر مسلم از نسب‌شناسان قریش بود.

زندگی‌نامه

عقیل پسر ابوطالب پسر عبدالمطلب، کنیه‌اش‌ ابویزید بود. بنا بر گزارش‌ها، وی از حضرت علی(ع) بیست سال بزرگتر بودهبنابراین ده سال بعد از عام الفیل متولد شده است. مادر او نیز فاطمه بنت اسد است.

وی از نسب‌شناسان قریش و شخصی حاضر جواب بود که بدون اعتنا به اینکه شخص مقابلش چه جایگاهی دارد، بدو پاسخ می‌داد. بسیاری از قریش او را دوست نمی‌داشتند زیرا نسب آن‌ها را می‌دانست و بدی‌هایشان را بازگو می‌کرد.

در زمان پیامبر اکرم(ص)

اسلام آوردن

احتمال قوی داده شده است که عقیل در مکه اسلام آورده بود٬ لیکن آن را مخفی می‌داشت و پس از جنگ بدر که در مدینه ماند٬ اسلام خود را علنی کرد. چنان که پیامبر نیز پیش از شروع جنگ به مسلمانان فرمود: در صورت دیدن عباس و عقیل و نوفل بن حارث و بختری آنان را نکشید. چرا که می‌دانید به ستم بیرون آورده شده‌اند.

با این حال نقل شده است آنان در بدر اسیر شدند و چون عقیل پولی نداشت٬ عمویش عباس برای آزادی وی ۴۰۰۰ درهم فدیه داد.. به گفتۀ ابن قتیبه، عقیل بلافاصله پس از آزادی بعد از جنگ بدر، مسلمان شد.

به گفته ابن حجر، عقیل در سال فتح مکه مسلمان شد؛ اما در ادامه می‌گوید: برخی گفته‌اند که وی پس از صلح حدیبیه مسلمان شد و در ابتدای سال هشتم هجری به مدینه هجرت کرد. لیکن حضور عقیل در ولیمه ازدواج علی(ع) که چند ماه پس از جنگ بدر بود٬ این سخن را نقض می‌کند.

در محضر پیامبر

پیامبر به او می‌فرمود من تو را دو جور دوست دارم؛ دوست داشتنی به خاطر خویشاوند بودن و دوست داشتنی به خاطر محبتی که عمویم ابوطالب به تو داشت.

وی در جنگ موته شرکت کرد و نیز طبق روایتی وی در جنگ حنین از کسانی بود که هنگام فرار برخی از لشکریان، ثابت قدم ماند.

او از پیامبر احادیث متعددی نقل کرده است. و عده‌ای نیز از او نقل روایت کرده‌اند.

در زمان امام علی(ع)

همکاری با عمر

وی به همراه ۲ نفر دیگر در زمان عمر بن خطاب فراخوانده شد که مردم را جهت تقسیم بیت المال به ترتیب مراتبشان بنویسند.

در کنار علی(ع)

عقیل به هنگام غسل پیامبر(ص) و دفن آن حضرت توسط علی(ع) حضور داشت.

او همچنین به هنگام نماز بر پیکر حضرت فاطمه(س) و دفن آن حضرت نیز حضور داشته است.

زمانی که عثمان، ابوذر را به ربذه تبعید کرد و مردم را از مشایعت او منع نمود، او به همراه امیرالمؤمنین علی(ع) و حسن(ع) و حسین(ع) و عمار، ابوذر را مشایعت نمود.

عقیل بعد از انتقال پایتخت به کوفه٬ در مدینه ماند و در هیچ یک از جنگ‌های امیرالمؤمنین(ع) حاضر نبود. او به علی نامه نوشت و اجازه خواست همراه خانواده‌ و فرزندانش به کوفه بیاید اما حضرت امر کرد در مدینه بماند.

داستان درخواست از بیت المال

هنگامی که علی(ع) زمام امور خلافت را در کوفه در دست داشت و اموال بسیار از بیت المال در اختیار آن حضرت بود، روزی عقیل، به نزدش آمد و گفت: «مقروض هستم و از ادای آن عاجز می‌باشم، قرض مرا ادا کن.» وقتی علی(ع) از مقدار قرض که صدهزار درهم بود جویا شد فرمود: «سوگند به خدا آن‌قدر ندارم که بتوانم قرض تو را ادا کنم، صبر کن تا جیره شخص من برسد، تا آخرین حد توان، به تو کمک می‌کنم...» عقیل گفت از بیت المال بده، ولی حضرت از این امر امتناع نموده و آهنی گداخته را به دست وی که نابینا بود نزدیک کرد، عقیل به خیال اینکه پول است دست به آن زد، ولی با آهن داغ مواجه شده واعتراض نمود، امام علی(ع) به وی فرمود تو طاقت این آتش را نداری من چگونه با زیر پا نهادن حق مردم آتش جهنم را تحمل کنم.گزارشی ازاین ماجرا درنهج البلاغه اززبان امیر المومنین(ع) آمده است. این داستان که بیانگر سخت گیری امیرالمومنین(ع) در اجرای عدالت به خصوص در بیت المال مسلمانان است در تاریخ به داستان الحدیدة المحماة(آهن گداخته) مشهور شده است تا آنجا که معاویه در دیداری که عقیل با او داشت به او گفت داستان حدیده محماة را برایم بگو که عقیل گریست و پیش از آن داستان دیگری از شدت عدالت امام علی(ع) نسبت به بیت المال و عتاب امام به فرزندش حسین را نقل کرد.

مسئله رفتن عقیل نزد معاویه

در تهاجم مخالفان عقیل بر او، چیزی که یاریشان نمود جدا شدن او از برادرش علی و رفتنش به جانب معاویه در شام بود. که آن را با درخواست مالی عقیل از علی مرتبط کرده‌اند. در حالی که ابن ابی الحدید معتقد است نظر همه راویان ثقه بر این است که رفتن عقیل به شام بعد از شهادت امیر مومنان بوده است.چنان که نامه او در اواخر حکومت امیرالمومنین به آن حضرت و پاسخ آن نامه٬ حاکی از آن است. چه عقیل در این نامه ارادت خود به علی را بازگو کرده پیوستن گروه عبدالله بن أبی سرح به معاویه را دشمنی با خدا و رسول او و خاموش کردن نور الهی معرفی می‌کند.

نیز سخنانی که عقیل از فضائل علی در حضور معاویه گفته است دال بر عدم کینه او با علی است. معاویه بدو گفت: علی را چگونه دیدی؟ گفت: گوئی پیامبر بود و صحابه‌اش مگر این که پیامبر در بینشان نبود و تو همچون ابوسفیان هستی و یارانش مگر این که ابوسفیان در جمعتان نیست.

از آنجا که معاویه از عقیل در مورد موقعیت امام حسن(ع)٬ ابن زبیر٬ مروان سوالاتی پرسید٬ و اینان کسانی بودند که بهد از شهادت حضرت امیر در جامعه موقعیتی خاص پیدا کردند٬ لذا معلوم می‌شود که عقیل بعد شهادت علی نزد معاویه رفته است.

برخی این ملاقات را در زمان حیات امام علی(ع)‌ دانسته‌اند. دلیل این گروه این روایت است: روزی معاویه در حالی که عقیل نزدش نشسته بود گفت: این ابویزید [کنیه عقیل] است، اگر نمی‌دانست که من برای او از برادرش بهترم نزد ما نمی‌آمد و او را رها نمی‌کرد. عقیل پاسخ داد: برادرم برایم در دینم بهتر است و تو در دنیایم برایم بهتری؛ و من دنیایم را ترجیح دادم؛ و از خدا عاقبت به خیری را می‌خواهم.

وفات

درگذشت وی را برخی در دوره حکومت معاویه و برخی در ابتدای خلافت یزید (قبل از واقعه حره) دانسته‌اند.

فرزندان

از میان این فرزندان، جعفر اکبر، مسلم، عبدالله اکبر، عبدالرحمان و محمد از یاران امام حسین(ع) بودند، برخی گفته‌اند ۶ تن از فرزندان عقیل در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.

شیخ مفید، از دختری به نام ام لقمان نیز نامبرده که به همراه دیگر خواهرانش (ام هانیء، اسماء، رمله، و زینب) هنگام شنیدن خبر شهادت امام حسین(ع) از خانه برون می‌آید و به گریه و زاری می‌پردازد.

پانویس

منابع